1 Haziran, Türkiye’de toplumsal farkındalık yaratmak amacıyla “Ulusal Fenilketonüri Günü” olarak kutlanmaktadır.
Fenilketonüri (PKU), amino asit metabolizmasının en sık görülen ve otozomal resesif olarak kalıtılan doğuştan hastalığıdır. Bu, ya fenilalanin’i (Phe) tirozine (Tyr) dönüştüren enzim olan fenilalanin hidroksilaz (PAH) eksikliğinden ya da normal enzim fonksiyonu için gerekli olan kofaktörü tetrahidrobiopterin (BH4) eksikliğinden kaynaklanmaktadır (1). Fenilketonüriye PAH genindeki mutasyonlar neden olmaktadır (2). PAH vdb (http://www.biopku.org/pah/) olarak bilinen lokusa özel veri tabanında (LSD) kaydedilen PAH’da 1000’den fazla varyant tanımlanmıştır. PAH eksikliği olan hastalar, tedavi öncesi kan Phe konsantrasyonlarına göre klasik PKU (cPKU, >1200 μmol/L), orta PKU (moPKU, 900–1200 μmol/L), hafif PKU (miPKU, 600–900 μmol/L), hafif HPA-gri bölge (360–600 μmol/L) ve hafif HPA-tedavi gerektirmeyen (hafif HPA-NT, 120–360 μmol/L) olarak sınıflandırılmaktadır (3). PAH eksikliği kanda ve beyinde Phe birikimine yol açmaktadır. Bu artan Phe seviyeleri beyin fonksiyon bozukluğuna neden olmaktadır (2).
PKU prevalansı dünya çapında değişiklik gösterir ve ortalama 1:10.000 yeni doğan görülmesine karşın; Türkiye’de PKU prevelansının %0.0167 ve insidansının 1/3.500-4.000 canlı doğum olduğu bildirilmiştir (4-5).
PKU, çeşitli tespit teknikleri ile ülkemiz de dahil olmak üzere birçok ülkenin yeni doğan tarama paneline yaygın olarak dahil edilmiştir (4). Tedaviye erken başlanırsa PKU genellikle herhangi bir belirtiye neden olmamaktadır. Hastaya yeni doğan döneminde tanı konulmamışsa, bulgular doğumdan sonraki birkaç ay içinde ortaya çıkmaktadır. Tedavi görmemiş PKU’lu hastalarda ciddi zihinsel yetersizlik, epilepsi, davranışsal, psikiyatrik ve hareket sorunları, küf kokusu ve bazı hastalarda cilt, göz ve saçta hafif(er) pigmentasyon, kortikal körlük ve egzama gelişebilmektedir (6) Bununla birlikte, tedavi uzun süre yetersiz kalınırsa, PKU’lu yetişkinlerde alt ekstremite spastisitesi ve serebellar ataksi, tremor, ensefalopati ve görme anormallikleri gibi klinik sorunlar ortaya çıkmaktadır (7).
Fenil alaninden yoksun özel diyet (örneğin L-phenylalanine-free medical formula), klasik PKU tedavisinin en önemli bileşenidir. Ayrıca; Enzim ikame tedavisi (Fenilalanin Amonyak Liyaz (PAL)), Bağırsakta Phe’yi sindirmek için programlanmış mikrobiyom, şaperon tedavisi (Sapropterin Dihidroklorür) ve gen değiştirme / onarım tedavileri uygulanmaktadır (7).
Kaynaklar