Medigen_Slider_Tasarimi_1200X250_2021

1 Haziran, Türkiye’de toplumsal farkındalık yaratmak amacıyla “Ulusal Fenilketonüri Günü” olarak kutlanmaktadır.

Fenilketonüri (PKU), amino asit metabolizmasının en sık görülen ve otozomal resesif olarak kalıtılan doğuştan hastalığıdır. Bu, ya fenilalanin’i (Phe) tirozine (Tyr) dönüştüren enzim olan fenilalanin hidroksilaz (PAH) eksikliğinden ya da normal enzim fonksiyonu için gerekli olan kofaktörü tetrahidrobiopterin (BH4) eksikliğinden kaynaklanmaktadır (1). Fenilketonüriye PAH genindeki mutasyonlar neden olmaktadır (2). PAH vdb (http://www.biopku.org/pah/) olarak bilinen lokusa özel veri tabanında (LSD) kaydedilen PAH’da 1000’den fazla varyant tanımlanmıştır. PAH eksikliği olan hastalar, tedavi öncesi kan Phe konsantrasyonlarına göre klasik PKU (cPKU, >1200 μmol/L), orta PKU (moPKU, 900–1200 μmol/L), hafif PKU (miPKU, 600–900 μmol/L), hafif HPA-gri bölge (360–600 μmol/L) ve hafif HPA-tedavi gerektirmeyen (hafif HPA-NT, 120–360 μmol/L) olarak sınıflandırılmaktadır (3). PAH eksikliği kanda ve beyinde Phe birikimine yol açmaktadır. Bu artan Phe seviyeleri beyin fonksiyon bozukluğuna neden olmaktadır (2).

PKU prevalansı dünya çapında değişiklik gösterir ve ortalama 1:10.000 yeni doğan görülmesine karşın; Türkiye’de PKU prevelansının %0.0167 ve insidansının 1/3.500-4.000 canlı doğum olduğu bildirilmiştir (4-5).

PKU, çeşitli tespit teknikleri ile ülkemiz de dahil olmak üzere birçok ülkenin yeni doğan tarama paneline yaygın olarak dahil edilmiştir (4). Tedaviye erken başlanırsa PKU genellikle herhangi bir belirtiye neden olmamaktadır. Hastaya yeni doğan döneminde tanı konulmamışsa, bulgular doğumdan sonraki birkaç ay içinde ortaya çıkmaktadır.  Tedavi görmemiş PKU’lu hastalarda ciddi zihinsel yetersizlik, epilepsi, davranışsal, psikiyatrik ve hareket sorunları, küf kokusu ve bazı hastalarda cilt, göz ve saçta hafif(er) pigmentasyon, kortikal körlük ve egzama gelişebilmektedir (6) Bununla birlikte, tedavi uzun süre yetersiz kalınırsa, PKU’lu yetişkinlerde alt ekstremite spastisitesi ve serebellar ataksi, tremor, ensefalopati ve görme anormallikleri gibi klinik sorunlar ortaya çıkmaktadır (7).

Fenil alaninden yoksun özel diyet (örneğin L-phenylalanine-free medical formula), klasik PKU tedavisinin en önemli bileşenidir. Ayrıca; Enzim ikame tedavisi (Fenilalanin Amonyak Liyaz (PAL)), Bağırsakta Phe’yi sindirmek için programlanmış mikrobiyom, şaperon tedavisi (Sapropterin Dihidroklorür) ve gen değiştirme / onarım tedavileri uygulanmaktadır (7).

Kaynaklar

  1. Kaufman S. Phenylketonuria: biochemical mechanisms, 1–32. In: Agranoff BW, Aprison MH (eds): Adv Neurochem, 1976, vol 2. Plenum Press, New York.
  2. de Groot MJ, Hoeksma M, Blau N, Reijngoud DJ, van Spronsen FJ. Pathogenesis of cognitive dysfunction in phenylketonuria: review of hypotheses. Mol Genet Metab. 2010;99(Suppl 1):S86–S89.
  3. Camp KM, Parisi MA, Acosta PB, Berry GT, Bilder DA, Blau N, Bodamer OA, Brosco JP, Brown CS, Burlina AB (2014) Phenylketonuria scientific review conference: state of the science and future research needs. Mol Genet Metab 112:87–122.
  4. Türkiye Halk Sağlığı ve Kronik Hastalıklar Enstitüsü, Nadir Hastalıklar Raporu, 13 Eylül 2019, İstanbul. Erişim Adresi: https://www.tuseb.gov.tr/uploads/nadir_hastaliklar_raporu.pdf Erişim:18.05.2020.
  5. Loeber JG. Neonatal screening in Europe; the situation in 2004. J Inherit Metab Dis. 2007;30(4):430–438.
  6. Blau N, van Spronsen FJ & Levy HL Phenylketonuria. Lancet 376, 1417–1427 (2010).
  7. van Spronsen FJ et al. Phenylalanine tolerance can already reliably be assessed at the age of 2 years in patients with PKU. J. Inherit. Metab. Dis 32, 27–31 (2009).